Vertel je sterk!

Vertellen met een doel, 2

Opscheppen doen we allemaal wel eens. Meestal vinden we dat van onszelf niet netjes. Het kán, als grap, het is natuurlijk ironisch bedoeld, maar ondertussen...Toch tref ik nu een manier aan om eens gezond op te scheppen: laat het iemand voor je doen! Zeker als vertellen niet je sterkste punt is, is gezond opscheppen een kunst. Nee, het gaat niet om een complimentje, of pluimstrijkerij, maar om een waar verhaal (want goed geschreven) door niemand minder dan Poelika, een ervaren schrijfster, en bovendien speels, slim en grappig. Dit is haar voorstel aan jou:

Droomheldverhaal

'Ik ben een held in het diepst van mijn gedachten...' (een variatie op Willem Kloos).

Het is heerlijk om weg te dromen bij verhalen over helden en heldinnen die dingen doen en kunnen die jij nooit voor elkaar zult krijgen. En waar je trouwens in het echt ook te lui/onhandig/angstig/conservatief voor bent. En ook al weet je dat jij nimmer zo'n held zult zijn, toch fantaseer je er weleens over dat alles je lukt, dat iedereen je leuk vindt, of lief, of knap, of alles tegelijk. Dat je bewonderd -of gevreesd- wordt en geliefd bent.

Hoe zou je het vinden om weg te dromen bij een verhaal waarin jij nu eens de held was?Vertel mij waar je van droomt, wat je zou willen doen, wat je zou willen kunnen. Waar je niet goed in bent, waar je bang voor bent. Wat je niet zo leuk vindt van jezelf.

Ik schrijf een verhaal met jou in de hoofdrol. Als held.

En geloof het of niet: als je het leest, zal het net echt zijn. Het zal zijn of jij echt zo dapper, zo goed en zo handig was, en of je echt al die dingen hebt meegemaakt.

Voorbeelden

Wie fantaseert er nooit dat hij een held is? Sterk, gewiekst, charmant en toch ook zo diep-menselijk als James Bond? Dapper en slim als Wiske? Bloedmooi en onoverwinnelijk als Lara Croft? Of droom je weleens dat jij eigenlijk een prinsesje was, dat liefdevol is opgevoed door gewone mensen maar op een dag zal worden opgehaald door de koning en koningin? Ben je in je verbeelding een lenige kat, een schitterende poema, een edel paard of een betoverende eenhoorn? Een ruimtereiziger of piratenkapitein? Of wou je wel eens, heel eenvoudig, dat je wat minder bang was voor spinnen, honden, lange mensen, stoere mensen, succesvolle mensen, luidruchtige mensen, je baas of enge feestjes? Baal je soms dat je lui bent, niet zo ambitieus, niet zo rijk, niet zo handig, niet zo vergevingsgezind, aardig, sterk, vrolijk, slim, slank, breed, dapper of grappig? Heb je van die dromen waarvan je weet dat ze nooit uit zullen komen? Dat je beroemd zanger was, danseres, skischansspringer, courtisane, gigolo, presentator of wetenschapper?

In een verhaal kan alles.

Ik schrijf jouw heldenverhaal. Lees het. Droom erbij weg. Nieuwgierig? Ook naar Poelika's eigen verhaal? Lees verder

Vertellen met een doel

Als we vertellen, schuiven we vaak wat dichter naar elkaar toe, soms letterlijk: “Vertel eens, hoe is het gegaan?” Uit onze lichaamstaal blijkt vaak hoezeer vertellen een sociale bezigheid is.

Toch vertellen we niet alleen voor het plezier. Met de herleving van deze oude kunst ontstaan allerlei vertakkingen onder het motto: waar kun je vertellen zoal voor gebruiken? Het is een (zenuw)trekje van onze tijd, dat we graag overal het nut of de toepassing van zoeken. We ontdekken dat je een verhaal kunt toesnijden op een bepaalde behoefte, om iets over te dragen of duidelijk te maken wat met informeren alléén niet zou lukken. Het gaat meer om aanvoelen dan om op te hoogte te zijn van de feiten. En het gaat om motivering van mensen om ergens in te veranderen.

Geen 'briefing' dus, maar alleen een goed verhaal kan daartoe inspireren; louter informatie op basis van feiten en gegevens kan weliswaar helpen om de realiteit te kennen, maar vreemd genoeg niet motiveren om er ook iets aan te doen.

Een voorbeeld zijn de stapels harde feiten over de milieuproblemen. We knikken van ja en draaien toch die verwarming niet lager, of eten lekker door aan blauwe tonijn die met uitsterven wordt bedreigd. Een goed verhaal verleidt om in beweging te komen, al hoeft dat uiterlijk niet direct duidelijk te zijn. Want dat is eigen aan motivatie: mensen komen eerst innerlijk in beweging, en zetten dat op den duur pas om in handelen.

Een verhaal bevat altijd meer dan beschrijving en uitleg: impliciet reist een boodschap mee. Het is de bekwaamheid van de verteller hoe hij die verpakt: niet te vet, liever licht en speels, soms zelfs door de 'moraal van het verhaal' er met een kwinkslag aan toe te voegen. Dat maakt vertellen een instrument ('tool') voor de overdracht van subtielere informatie, die met expliciete uitleg verloren zou gaan.

Daarom ook heeft een goed verhaal een verteller nodig, die weet van 'brengen'. Vertellers zijn specialisten. Ze kunnen zich bekwamen op een gebied. Denk bijvoorbeeld aan verhalen maken voor het onderwijs, maar ook voor reclamedoeleinden, of voor het helder en begrijpelijk overbrengen van medische informatie.

De basis blijft dat gewone vertellen, zonder al te veel nadruk. Je kunt bij alle fundamentele behoeften in het leven (eten, ademen, lopen, seks) wel allerlei doelen nastreven, maar terwijl we bijvoorbeeld de godganse dag met een dieet bezig kunnen zijn, gaan we toch ook gewoon gezellig uit eten; vinden in wandelen het plezier in lopen terug; en vrijen zonder de bedoeling ons voort te planten. Met onze meer geestelijke behoeften is het niet anders. Vertellen is voedsel voor de ziel. Zonder dat gewone vertellen zouden we innerlijk verkommeren. Zelfs kluizenaars en mystici bidden urenlang tot God of Maria: vertellen moet, juist in de woestijn!

Wát we elkaar vertellen kunnen bestaande verhalen zijn, óf ze ontstaan als je put uit eigen belevenissen of verbeelding. Er is een schat aan orale en geschreven literatuur, waar we in ons leven van meepikken. Daarbij voegen zich de verhalen die we onszelf vertellen, óver onszelf, en over anderen, en over de wereld, hoe we die zien en zouden wensen. Dagelijks ontstaan er zo nieuwe verhalen, die vervolgens worden herverteld, aangepast en bijgeslepen, vaak dus met een bepaalde bedoeling.

En zó ontstaan allerlei toepassingen. Het kan bijvoorbeeld heilzaam zijn om het verhaal over jezelf, dat je al een leven lang in je meedraagt, eens te herzien. In psychotherapie wordt dit hervertellen als instrument gebruikt. Een depressief mens kan baat hebben bij een optimistischer verhaal. Zonder de feiten te verdraaien kan tóch een zonniger kijk op het leven ontstaan. Onderwijzers en leraren ervaren dat een goed gekozen verhaal de groep of klas als bij toverslag van stemming kan veranderen. En in het bedrijfsleven kan een goede vertelcoach helpen om het bedrijfsverhaal nou eens goed en positief over het voetlicht te brengen.

Dit laatste dan liefst zonder valse voorstelling van zaken. Want vertelkunst, ook in haar toepassingen, kan bedrieglijk zijn: dezelfde kracht van verhalen – en van meeslepende vertellers – kan zowel motiveren als mánipuleren. De leugen van de reclame is aanvaard en wordt massaal gedoogd. Eerlijk of oneerlijk, kan goed vertellen heel effectief zijn.

In volgende afleveringen van dit blog wil ik met enkele voorbeelden van toegepast vertellen laten zien hoe anderen daar mee bezig zijn.