Als we vertellen, schuiven we vaak wat
dichter naar elkaar toe, soms letterlijk: “Vertel eens, hoe is het
gegaan?” Uit onze lichaamstaal blijkt vaak hoezeer vertellen een
sociale bezigheid is.
Toch vertellen we niet alleen voor het
plezier. Met de herleving van deze oude kunst ontstaan allerlei
vertakkingen onder het motto: waar kun je vertellen zoal voor
gebruiken? Het is een
(zenuw)trekje van onze tijd, dat we graag overal het nut of de
toepassing van zoeken. We ontdekken dat je een verhaal kunt
toesnijden op een bepaalde behoefte, om iets over te dragen of
duidelijk te maken wat met informeren alléén niet zou lukken. Het
gaat meer om aanvoelen dan om op te hoogte te zijn van de feiten. En
het gaat om motivering van mensen om ergens in te veranderen.
Geen
'briefing' dus, maar alleen een goed verhaal kan daartoe
inspireren; louter informatie op basis van feiten en gegevens kan
weliswaar helpen om de realiteit te kennen, maar vreemd genoeg niet
motiveren om er ook iets aan
te doen.
Een voorbeeld zijn de stapels harde
feiten over de milieuproblemen. We knikken van ja en draaien toch die
verwarming niet lager, of eten lekker door aan blauwe tonijn die met
uitsterven wordt bedreigd. Een goed verhaal verleidt om in beweging
te komen, al hoeft dat uiterlijk niet direct duidelijk te zijn. Want
dat is eigen aan motivatie:
mensen komen eerst innerlijk in beweging, en zetten dat op den duur
pas om in handelen.
Een verhaal bevat altijd meer dan
beschrijving en uitleg: impliciet reist een boodschap mee. Het is de
bekwaamheid van de verteller hoe hij die verpakt: niet te vet, liever
licht en speels, soms zelfs door de 'moraal van het verhaal' er met
een kwinkslag aan toe te voegen. Dat maakt vertellen een instrument
('tool') voor de overdracht van subtielere informatie, die met
expliciete uitleg verloren zou gaan.
Daarom ook heeft een goed verhaal een
verteller nodig, die weet van 'brengen'. Vertellers zijn
specialisten. Ze kunnen zich bekwamen op een gebied. Denk
bijvoorbeeld aan verhalen maken voor het onderwijs, maar ook voor
reclamedoeleinden, of voor het helder en begrijpelijk overbrengen van
medische informatie.
De basis blijft dat gewone vertellen,
zonder al te veel nadruk. Je kunt bij alle fundamentele behoeften in
het leven (eten, ademen, lopen, seks) wel allerlei doelen nastreven,
maar terwijl we bijvoorbeeld de godganse dag met een dieet bezig
kunnen zijn, gaan we toch ook gewoon gezellig uit eten; vinden in
wandelen het plezier in lopen terug; en vrijen zonder de bedoeling
ons voort te planten. Met onze meer geestelijke behoeften is het niet
anders. Vertellen is voedsel voor de ziel. Zonder dat gewone
vertellen zouden we innerlijk verkommeren. Zelfs kluizenaars en
mystici bidden urenlang tot God of Maria: vertellen moet, juist in
de woestijn!
Wát we elkaar vertellen kunnen
bestaande verhalen zijn, óf ze ontstaan als je put uit eigen
belevenissen of verbeelding. Er is een schat aan orale en geschreven
literatuur, waar we in ons leven van meepikken. Daarbij voegen zich
de verhalen die we onszelf vertellen, óver onszelf, en over anderen,
en over de wereld, hoe we die zien en zouden wensen. Dagelijks
ontstaan er zo nieuwe verhalen, die vervolgens worden herverteld,
aangepast en bijgeslepen, vaak dus met een bepaalde bedoeling.
En zó ontstaan allerlei toepassingen.
Het kan bijvoorbeeld heilzaam zijn om het verhaal over jezelf, dat je
al een leven lang in je meedraagt, eens te herzien. In psychotherapie
wordt dit hervertellen als
instrument gebruikt. Een depressief mens kan baat hebben bij een
optimistischer verhaal. Zonder de feiten te verdraaien kan tóch een
zonniger kijk op het leven ontstaan. Onderwijzers en leraren ervaren
dat een goed gekozen verhaal de groep of klas als bij toverslag van
stemming kan veranderen. En in het bedrijfsleven kan een goede
vertelcoach helpen om het bedrijfsverhaal nou eens goed en positief
over het voetlicht te brengen.
Dit laatste dan liefst zonder valse
voorstelling van zaken. Want vertelkunst, ook in haar toepassingen,
kan bedrieglijk zijn: dezelfde kracht van verhalen – en van
meeslepende vertellers – kan zowel motiveren als mánipuleren. De
leugen van de reclame is aanvaard en wordt massaal gedoogd. Eerlijk
of oneerlijk, kan goed vertellen heel effectief zijn.
In volgende afleveringen van dit blog
wil ik met enkele voorbeelden van toegepast vertellen laten zien hoe
anderen daar mee bezig zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten