De stem (9)

Vertellen vraagt ook 'techniek'. Bij techniek denk je al gauw aan materiële dingen. Toen ik ergens desgevraagd zei dat ik 'iets met communicatie' deed, was het antwoord: 'ha, leuk, ik zit ook in de communicatie'. Mijn gesprekspartner bleek werkzaam te zijn in een ICT- branche.

Maar communicatietechniek gaat natuurlijk ook over de psychologische en fysiologische kanten van communiceren: twee aspecten die niet te scheiden zijn. Neem stemgebruik. Wie hardnekkig slordig spreekt heeft een fysiologisch communicatieprobleem. Achter de pc zal hij daar geen last van hebben, maar aan de telefoon kan het tot gevaarlijke misverstanden leiden. Soms kan een logopedist daar in helpen. Anderen hebben zo weinig kracht in hun stem, dat zangles aan te raden is. Maar heb jij veeleer last van te snel praten, of kom je niet uit je woorden? Dat lijkt me een psychologisch communicatieprobleem. En de diverse vormen van stotteren hebben fysieke zowel als psychische kanten.

Gaan we hier verder uit van een normale spreekvaardigheid, dan zullen sprekers en vertellers toch bewuster werken met stem, lichaamstaal en woordkeus dan de meeste mensen.

Met je stem schep je ruimte.

Het woord 'ruimte' duidt hier op een welhaast magisch aspect van spreken en vertellen. Het vraagt kracht – geestkracht – om die ruimte te durven scheppen. Een paar voorbeelden:

op 'hoge toon' of met een 'warme toon' spreken, daar schep je een bepaalde sfeer mee. Sfeer is overdrachtelijk gezien ruimte. Neem een feestspreker die een grote zaal 'meeneemt' – warme toon -, alsof we met z'n allen in een gezellige rondvaartboot zitten; of denk aan een wetenschapper die het omgekeerde effect bereikt bij een hoorcommissie – hoge toon – en het gevoel geeft dat ze worden aangesloten op een wereldwijd netwerk van deskundigheid. Of een burgemeester die zijn gemeente toespreekt op een sociale, verbindende toon, het plein voelt opeens kleiner aan, alles wat dichter bij rond de spreker.

Een spreker die sfeer schept overtuigt.

Zelfs – of juist – als je een 'praatje' houdt in de huiselijke kring voel je de 'afstand' (ruimte) die je opeens moet overbruggen: daarnet zat je nog gewoon tussen de anderen, maar nu ga je er twee meter vóór staan. Of je gaat staan aan tafel en tikt tegen je glas. Het voelt alsof je opeens iemand anders bent. Je neemt een andere rol aan: een verplaatsing in een psychische ruimte.

Sommige mensen gaat dit van nature goed af, maar oefening baart kunst. Spreken en vertellen zijn zeker in ons land onderschatte vaardigheden. Ze zouden, net als diverse sporten, meer gewaardeerd mogen worden. Wel moet iedereen die in een gegeven situatie aanvoelt dat het een goed moment is om wat te zeggen, dat natuurlijk kunnen doen, maar na wat training is de drempel toch meestal lager, en de spanning minder.

Voor vertellers is de stem wat het instrument is voor de musicus. Ze zullen meerdere personages in hun verhaal dan ook verschillend laten klinken. Zo zal een dominant type – een reus bijvoorbeeld – hoorbaar veel meer ruimte innemen dan een kabouter die wat terugzegt...

Stemtraining gaat dus niet alleen over fysieke verstaanbaarheid, ook gevoelsmatige verstaanbaarheid is van groot belang.

Sprekers blijven doorgaans in éen en dezelfde rol – hún rol als spreker, geleerde, feestredenaar of wat dan ook. Is hun onderwerp zakelijk, dan moeten ze vooral waken voor monotonie, die optreedt wanneer ze wel bij hun tekst maar niet bij hun gehoor zijn. Wie wil presenteren moet ook present zijn, en dat doe je allereerst met je stem. 

We kunnen om te beginnen al leren om de stem te 'plaatsen' ('Ben ik achter in de zaal te verstaan?'). Tevens heb je je geluid daarmee even uitgeprobeerd. Te weinig energie in de stem maakt dat de toehoorders zich meer moeten inspannen, wat de bereidheid om te luisteren, laat staan zich ergens van te laten overtuigen niet ten goede komt.

De energie die je daarvoor nodig hebt, groeit met het zelfvertrouwen.

Tips: Een zangcoach die ook van spreken en vertellen weet is: 

Mariejan van Oort@planet.nl, www.demuzen.com.

Specifieker voor spreken en vertellen: Roeland Schweizer, Roeland@schworks.nl, speechen.nl. Met beide heb ik jarenlange goede ervaringen.

Voor een enkel telefonisch advies kun je mij eens bellen (0343-518648): geen kosten.