De olifant wekken (4)

Waar haalt een verteller zijn stof vandaan? Het is vanzelfsprekend dat vertellers putten uit geschreven bronnen, maar toch ook voortdurend improviseren (zie 3). Enigszins anders is dat voor acteurs, die nu eenmaal vaak werken met vastliggende, geschreven teksten. Dat is zo gegroeid: monoloog of dialoog, de tekst wordt eerst van buiten geleerd, dan geleidelijk aan verinnerlijkt, zodat het tenslotte je eigen woorden worden.

Doet een verteller dat dan niet? Dat ligt er aan wat voor genre verhaal hij kiest. Hij heeft doorgaans meer speelruimte om de tekst naar eigen behoefte te veranderen. Optredend met verhalen uit de Decamerone bijvoorbeeld, veroorloofde ik mij veel improvisatievrijheid, omdat Boccaccio's verhalen toch meer voor het lezen, dan voor het mondeling vertellen gemaakt lijken te zijn. Het is vertellen-op-papier, en om dat nu weer 'mondeling leven' in te blazen, moet je het transponeren. Je moet daarbij veel weglaten, en al vertellend spanning verplaatsen naar waar een eigentijdse luisteraar de pointe legt, anders dan de Florentijnen uit de veertiende eeuw. Kort gezegd, wij lachen om andere dingen dan zij.

Dat improviserend hervertellen geldt trouwens voor veel traditionele verhalen: sprookjes van Grimm bijvoorbeeld lenen zich beter om in eigen woorden weer te geven dan sprookjes van Hans Andersen, wiens mooie literaire verhalen getrouwere weergave vereisen.

Maar de 'vrije verteller' kan ook voor volledige improvisatie kiezen: in het voorbeeld van de ode (zie 3) vertel je in de kring over een dierbare verteller uit je jeugd: het spreekt vanzelf dat je dat eerst onvoorbereid doet. Het verhaal ontstaat zoals het in je opkomt. In tweede instantie kun je dan besluiten daaraan te schaven, de opbouw te verbeteren aan de hand van een aantal principes die je in de cursus leert, accenten te leggen waar je toehoorders blijk gaven van geboeidheid, en gebabbel weg te laten dat je aanvankelijk nodig had om je gedachten te vormen.

 

Oefening: vertel een verhaal uit de cursus eens aan een huisgenoot: observeer van binnen, hoe zich een tweede keer zo'n verhaal al verder vormt. Misschien verandert de volgorde, of voeg je iets toe.

Tip: let eens op pauzes...Ben je bang om onderbroken te worden?

Het is vaak een hele ontdekking, dat wat je zelf hebt meegemaakt net zo goed het vertellen waard is, als het reproduceren van verhalen uit boeken. Wie eenmaal leert om goed te vertellen weet weer dat het de moeite waard is om te leven. Jij bent nu de bron. Het leren vertellen van verhalen uit de verteltradities, zoals sprookjes, is dan feitelijk een tweede bron.

Derde bron, maar vaak verweven met de eerste twee, is je fantasie. Een verteller creëert verhalen zomaar uit eigen koker, ze zijn nooit eerder verteld! Als je daarin wat bedreven raakt kan het heerlijk zijn om te doen: je wordt weer als een kind voor wie alles wat in hem opkomt verhaal is. Iemand vraagt je wat die boom zou vertellen als hij de kans kreeg, en jij vertelt het gewoon. Het is het ultieme inlevings- en voorstellingsvermogen, om alle dingen te laten vertellen. Zo maak je alle dingen nieuw. Je kende die boom, dat huis, die straat nog niet vóór ze vertelden!

Improviseren is dan ontdaan van de wat geringschattende bijbetekenis: het is creëren geworden, scheppen. Er is een oud verhaal dat God de eerste verteller was. In dat geval zijn vertellers scheppers naast God.

Tenslotte zijn de hier zo aangeduide 'drie bronnen waar onze verhalen vandaan komen' natuurlijk met elkaar verweven. Ga maar na: in je fantasie komen oude beelden boven uit je eigen onderbewuste, en uit alles wat je in het leven hebt opgepikt; en in het vertellen van bestaande, traditionele verhalen ontdek je al vertellend dat ze eigenlijk ook over jou gaan. Kortom, ons vertelgeheugen is als een slapende olifant die je af en toe maar eens wakker moet maken.